Spór o Puszczę Białowieską. Kto ma rację? Zobacz i sam zdecyduj

11.10.2017

Choć wydaje się, że o konflikcie o Puszczę Białowieską powiedziano już wszystko, to jednak media zwykle przedstawiają go jednostronnie. My postanowiliśmy pokazać Wam go z obu stron barykady. Zobaczcie, co leśnicy i ekolodzy mają do powiedzenia i sami zdecydujcie, kto ma rację.

Lasy Naturalne w Puszczy Białowieskiej. Fot. TwojaPogoda.pl

Czy walka o Puszczę Białowieską to tylko sprawa kornika drukarza? A może coś znacznie więcej? Czy leśnicy wycinają cenny las? Co robią w Puszczy aktywiści? Czyje działania są zgodne z prawem, a czyje je łamią? Komu bardziej zależy na Puszczy, leśnikom czy ekologom?

Każda ze stron barykady ma swoje zdanie na ten temat. Chcieliśmy więc je poznać, abyście mogli sami zdecydować, kto ma rację, a kto kłamie. Poniżej znajdziecie odpowiedzi leśników (Lasów Państwowych) i ekologów (aktywistów i przyrodników) na 25 pytań dotyczących Puszczy Białowieskiej.

1. O co toczy się spór w Puszczy?

Ekolodzy: Spór dotyczy tego, co i w jaki sposób chronić. To co stanowi o wyjątkowości Puszczy i jest powszechnie uznawane w świecie, to jej wysoki stopień naturalności. Przetrwały tu fragmenty lasów naturalnych, kształtowanych od tysięcy lat przez naturalne procesy biologiczne, wpływające na dynamikę i naturalne zmiany ekosystemów oraz zespołów zwierząt, grzybów i roślin. Leśnicy chcą decydować w zastępstwie przyrody o tym, co i gdzie ma rosnąć oraz co i gdzie ma przestać rosnąć – nawet jeśli prowadzi to do lokalnego wymierania gatunków czy cennych siedlisk.

Leśnicy: Spór w Puszczy dotyczy tego, jak chronić ten cenny obiekt oraz jaką rolę ma w nim odgrywać człowiek. Puszcza, taka jaką znamy, jest unikatową przyrodniczą pozostałością dawnych lasów; jej bogactwo zmniejszy się bez pomocy człowieka. Leśnicy chcą temu zapobiec. Przeciwnicy działań LP są natomiast zwolennikami zostawienia przyrody samej sobie w imię ochrony naturalnych procesów – nawet jeśli oznacza to znikanie poszczególnych gatunków czy cennych siedlisk.

2. Czy leśnicy wycinają drzewa w Białowieskim Parku Narodowym?

Ekolodzy: Na szczęście nie (z resztą nikt im tego nie zarzuca). Ale park narodowy to tylko 17 procent polskiej części Puszczy; na znacznym obszarze gospodarczej części Puszczy leśnicy wycinają drzewa w niespotykanym tempie 450 dziennie (ostatnio więcej).

Leśnicy: Nie. W Białowieskim Parku Narodowym leśnicy z Lasów Państwowych nie prowadzą żadnych prac, za ewentualne cięcia na jego obszarze odpowiadają pracownicy parku. Park narodowy stanowi jednak zaledwie jedną szóstą polskiej części Puszczy Białowieskiej. Pozostały obszar – zarządzany przez Lasy Państwowe – zajmują trzy nadleśnictwa: Białowieża, Browsk i Hajnówka. Duża część powierzchni tych puszczańskich nadleśnictw to rezerwaty przyrody i strefy referencyjne, na których również nie prowadzi się gospodarki leśnej. Działaniami leśników objęta jest zatem tylko połowa lasów w całej Puszczy.

3. Czy leśnicy wycinają drzewa w lasach naturalnych?

Ekolodzy: Tak, znaczna część cięć prowadzonych obecnie przez leśników koncentruje się w lasach o wysokim stopniu naturalności. Cięcia są również prowadzone w strefie III obszaru światowego dziedzictwa, obejmującej głównie ponad 100-letnie naturalne drzewostany, które nie są chronione przez rezerwaty i park narodowy. Stare drzewa są wycinane, sprzedawane i wywożone do tartaków. Drzewostany takie, zgodnie ze zintegrowanym planem zarządzania obiektem światowego dziedzictwa (przygotowanym z udziałem leśników) powinny być wyłączone z gospodarki leśnej. Przykładowo, w połowie września zostały wycięte blisko 200-letnie dęby w oddziale 338B nadleśnictwa Białowieża. Wycinane są również drzewa (różnych gatunków), w których rozwijają się rzadkie, puszczańskie chrząszcze, chronione Dyrektywą Siedliskową Natura 2000, występujące w lasach naturalnych (np. ponurek Schneidera).

Leśnicy: Nie. Większość Puszczy Białowieskiej od wieków kształtował człowiek i to na tych terenach działają leśnicy. Fragmenty lasów o charakterze naturalnym zajmują ok. 20 proc. powierzchni Puszczy Białowieskiej. Wszystkie są i zawsze będą pod ochroną, nie prowadzi się tam więc żadnych prac leśnych. Pozostała część Puszczy to lasy wielofunkcyjne, w których największy nacisk położony jest na ochronę przyrody. Działania leśników dotyczą tych fragmentów, które były sadzone przez człowieka, w których od lat prowadzono gospodarkę leśną lub które powinny być przekształcone w taki sposób, żeby ich struktura lepiej odpowiadała warunkom danego miejsca, określonym przez naukowców.

4. Jakie zagrożenie stwarza kornik?

Ekolodzy: Korniki drukarze współżyją ze świerkami w Puszczy od tysięcy lat i mimo, że od zawsze zabijają świerki, nie spowodowały ich zagłady. Więc obecny masowy pojaw korników nie jest niczym nowym ani szczególnym w Puszczy. Poza tym, obecny masowy pojaw kornika w Puszczy jest częściowo wynikiem gospodarki leśnej, która zmieniała skład puszczańskich drzewostanów na korzyść gatunków iglastych. Więc udział świerków w Puszczy jest dziś sztucznie zawyżony. Jednak wbrew temu co twierdzą leśnicy, nie ma dowodów na skuteczność przeciwdziałania gradacjom kornika drukarza na terenie Puszczy Białowieskiej. Na początku XX wieku żadne działania w tym zakresie nie były podejmowane, a mimo to obserwowano wręcz ekspansję świerka. Przez ostatnie 100 lat w obszarze ochrony ścisłej Białowieskiego Parku Narodowego nie prowadzono żadnych działań, a gradacje pojawiały się i wygasały w podobnym czasie jak w lasach gospodarczych i świerk ma tam wciąż kilkunastoprocentowy udział w drzewostanach.

Leśnicy: Kornik drukarz żeruje pod korą świerka. Potrafi doprowadzić drzewo do śmierci w ciągu zalewie jednego miesiąca. Zazwyczaj owad atakuje drzewa stare lub osłabione, ale obecnie jest go w Puszczy tak dużo, że jego ofiarą padają także drzewa młode, zdrowe i silne. Ataki kornika na większą skalę, zwane gradacjami, zdarzają się cyklicznie, co kilka-kilkanaście lat. Do tej pory leśnicy skutecznie im przeciwdziałali, ale kilka lat temu odebrano im możliwość działania.

5. Jaki jest efekt ostatniego ataku kornika?

Ekolodzy: Obecna gradacja, podobnie jak poprzednie, powoduje zamieranie części świerków. Jej skala jest związana z niekorzystnymi warunkami wilgotnościowymi (suszą). Ale nie jest to klęska ani katastrofa, tylko naturalny element funkcjonowania lasów naturalnych. Na początku gradacji drzewostany z dominacją świerka pokrywały nieco ponad 25% terenu Puszczy, a tylko część świerków (szacunkowo nie więcej niż 20%) została zabita. Określenie tego zjawiska „zamieraniem lasu” świadczy o braku wiedzy przyrodniczej i koncentracji uwagi na produkcji drewna. W wielu miejscach przetrwały drzewa innych gatunków, a młode drzewka (w tym świerki) już rosną pod suchymi świerkami – wystarczy nie rozjeżdżać ich harwesterami by drzewostan się odrodził. Zamieranie świerka w Puszczy zwiększa jej różnorodność: powstaje mozaika drzewostanów w różnym wieku i o różnym składzie gatunkowym. Jednocześnie pozostające w lesie martwe drzewa sprzyjają rozwojowi licznych rzadkich gatunków zwierząt i grzybów. Bardzo niska intensywność użytkowania Puszczy w przeszłości pozwoliła jej przetrwać do czasów obecnych w stanie lepszym, niż inne lasy europejskie.

Leśnicy: Od 2012 r. zamarło już ponad 1 mln drzew. Kolejnych martwych fragmentów lasu przybywa. W trzech puszczańskich nadleśnictwach w ciągu pięciu lat zginęły drzewa na powierzchni ok. 7,2 tys. ha. To tak, jakby z mapy Warszawy zniknęły nagle trzy dzielnice: Śródmieście, Wola i Ochota.

6. Czy można było uratować te drzewa przed kornikiem?

Ekolodzy: Nie. Jeśli prawdą byłoby, że leśnicy byli wcześniej w stanie skutecznie zapobiegać gradacjom („leśnicy mogli zdusić atak kornika w zarodku, tak jak robili wielokrotnie”) to dlaczego w Puszczy miały one miejsce cyklicznie, co kilka-kilkanaście lat i trwały za każdym razem przez kilka lat? Kornik pojawia się wszędzie, gdzie występują świerki. Usuwanie zasiedlonych świerków ma ekonomiczne uzasadnienie w lasach typowo gospodarczych, gdyż pozwala na zagospodarowanie surowca drzewnego. Nie ma jednak żadnych argumentów przyrodniczych, które mogłyby uzasadniać tego typu działania w lasach takich jak Puszcza Białowieska, gdzie przynoszą one jedynie szkody w środowisku.

Leśnicy: Tak. Podejmując działania zgodne z wiedzą naukową i doświadczeniem, leśnicy mogli zdusić atak kornika w zarodku, tak jak robili wielokrotnie w podobnych sytuacjach przez ostatnie dziesięciolecia. Zawsze w puszczańskich nadleśnictwach usuwano z lasu praktycznie wszystkie świerki zasiedlone przez korniki, więc owad nie przerzucał się na kolejne fragmenty lasu. Skala cięć sanitarnych była bardzo ograniczona. Zmieniło się to wraz z nowymi planami urządzenia lasu dla nadleśnictw Białowieża, Browsk i Hajnówka na lata 2012–2021. Radykalnie zmniejszono w nich limity pozyskania drewna i wyłączono z użytkowania kolejne powierzchnie w Puszczy, co uniemożliwiło leśnikom usuwanie niezbędnej liczby zaatakowanych świerków. Dlatego gradacja kornika zaczęła się swobodnie rozwijać i pochłaniać błyskawicznie kolejne fragmenty Puszczy.

7. Czy obecnie można zatrzymać postęp kornika?

Ekolodzy: Zatrzymanie wielkoskalowej gradacji kornika za pomocą cięć sanitarnych w Puszczy Białowieskiej jest niewykonalne, gdyż wymagałoby wycięcia w krótkim czasie prawie wszystkich zasiedlonych drzew. Tymczasem większa część białoruskiej części Puszczy i ponad 30% części polskiej podlega ochronie wykluczającej prowadzenie cięć (nota bene białoruscy leśnicy są zdumieni skalą wycinek w Polsce). Argument leśników, że „korniki z jednego świerka są w stanie zaatakować kolejnych 30 drzew, a takie ataki mogą mieć miejsce nawet pięć razy w roku” rzeczywiście robi wrażenie. Jednak gdyby tak było, to już po dwóch latach liczba zaatakowanych świerków wyniosłaby 590 bilionów (30 świerków podniesione do potęgi o wykładniku 10, bo 5 ataków rocznie przez 2 lata), czyli blisko 200 razy więcej, niż liczba wszystkich drzew na Ziemi. Ten przykład pozwala wątpić w rzetelność wielu astronomicznych liczb (np. 3 mld. złotych strat) podawanych przez leśników.

Leśnicy: Całkowite zatrzymanie gradacji jest niemożliwe, ponieważ wymagałoby wycięcia wszystkich zaatakowanych świerków, również na terenach chronionych, w tym w parku narodowym. Ale nawet usunięcie tylko ich części na terenach zarządzanych przez LP pozwoli ograniczyć rozprzestrzenianie się kornika na kolejne fragmenty lasu. Trzeba pamiętać, że korniki z jednego świerka są w stanie zaatakować kolejnych 30 drzew, a takie ataki mogą mieć miejsce nawet pięć razy w roku.

8. Dlaczego leśnicy chcą walczyć z kornikiem?

Ekolodzy: Stosują procedury przewidziane dla lasów gospodarczych produkujących drewno. W takich lasach część organizmów jest postrzegana jako szkodniki i zwalczana. Ta metoda jest jednak nieskuteczna i przyrodniczo bardzo szkodliwa (patrz pkt 7). Co więcej, aktualnie w Puszczy leśnicy najczęściej wycinają martwe świerki już po wylocie kornika, co zupełnie nie szkodzi kornikom, ale jest bardzo niekorzystne dla rozwijających się w martwych świerkach naturalnych wrogów kornika. Tym samym leśnicy wycinając suche świerki pomagają kornikowi! Dlaczego więc upierają się walczyć z kornikiem mimo, że jest to nieskuteczne? Naszym zdaniem z dwóch powodów: (1) kornik daje pretekst do masowej wycinki drzew i zyskownego ich spieniężenia – po pnie ponad 100-letnich świerków przyjeżdżają tiry aż ze Śląska i wielu innych miejsc. (2) Leśnicy nie chcą pozwolić by las funkcjonował bez ich udziału (patrz p. 1), bo ktoś mógłby zakwestionować zasadność kosztownego utrzymywania deficytowych puszczańskich nadleśnictw (ponad 20 mln zł strat w 2016 r.). Więc przedstawiają swoje ingerencje jako niezbędne. Traci na tym przyroda Puszczy i duża część lokalnej ludności żyjąca z turystyki.

Leśnicy: Zobowiązuje ich do tego prawo. Zgodnie z ustawą o lasach zadaniem leśników jest ochrona lasów, w tym wykrywanie i zwalczanie zagrażających im owadów. Jedyną znaną nauce metodą walki z kornikiem jest usuwanie zaatakowanych przez niego drzew, zanim zdąży się on przenieść na sąsiednie, jeszcze zdrowe. Choć całkowite zatrzymanie kornika nie jest już możliwe, to wciąż można ograniczyć rozmiar klęski.

9. Dlaczego leśnicy wycinają drzewa w Puszczy?

Ekolodzy: Przedstawiają różne „uzasadnienia”. Jeśli nie kornik (patrz p. 8) to rozciągnięta do granic absurdu potrzeba zapewnienia bezpieczeństwa publicznego (patrz p. 10) lub zagrożenie pożarami. Idąc tym tropem, należałoby zniwelować Tatry, bo przecież turyści są tam narażeni na spadające z góry kamienie, lub upadki z dużej wysokości. Argument o zagrożeniu pożarowym również słabo się broni, bo Puszcza, ze względu na wysoki udział siedlisk bagiennych, oraz wysoki udział gatunków liściastych, jest obszarem o najniższym stopniu zagrożenia pożarowego w Polsce. Z drugiej strony, oczyszczanie wycinanych suchych drzew z kory i gałęzi i pozostawianie tych resztek w lesie skutkuje znacznym zwiększeniem ilości łatwopalnego materiału na dnie lasu. Zatem obecne działania leśników zwiększają prawdopodobieństwo pożaru.

Leśnicy: Powodem obecnie prowadzonych prac jest zapewnienie bezpieczeństwa mieszkańcom i turystom. Na co dzień w nadleśnictwach w Puszczy leśnicy wykonują przepisy o lasach, ochronie przyrody, bezpieczeństwie publicznym, plany urządzenia lasu oraz plan zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000, a także polecenia służb ochrony środowiska oraz straży pożarnej.

10. Czy martwe świerki są niebezpieczne dla ludzi?

Ekolodzy: Wszystkie, nie tylko martwe, drzewa, mogą stanowić w pewnych warunkach zagrożenie. Huraganowe wiatry przewracają głównie żywe drzewa i to one odpowiadają za ofiary wśród ludzi (patrz ostatni huragan na Pomorzu). Szansa, że drzewo przewróci się na człowieka jest większa w miejscach stałego pobytu ludzi (np. zabudowania, ruchliwe drogi), a znikoma w miejscach, w których ludzie pojawiają się rzadko. Działania LP powinny być skoncentrowane na usuwaniu zagrożeń w tych uczęszczanych miejscach, a wycięte świerki powinny być pozostawione na miejscu, bo są siedliskiem setek unikatowych gatunków, z których wiele ma w Puszczy jedyne, bądź główne miejsce występowania w Polsce. Jednak w Puszczy martwe świerki zostawia się przy uczęszczanym wyjeździe z Hajnówki do Białowieży, jednocześnie uzasadniając względami bezpieczeństwa wycinkę i wywóz martwych drzew z głębi lasu, gdzie ludzie pojawiają się tylko wyjątkowo. Troska o bezpieczeństwo wydaje się być więc jedynie pretekstem (patrz tez p. 16).

Leśnicy: Martwe świerki, szczególnie te stojące przy drogach i szlakach turystycznych, stanowią śmiertelne niebezpieczeństwo dla ludzi. Drzewo po zamarciu stoi od 2 do 8 lat, po czym łamie się. Takich drzew stojących tylko w bezpośrednim sąsiedztwie dróg jest w Puszczy ponad 100 tys. Wkrótce dziesiątki tysięcy drzew zabitych przez kornika zaczną się masowo przewracać i łamać. Albo człowiek je obali w sposób kontrolowany, albo dla bezpieczeństwa turystów i okolicznych mieszkańców trzeba będzie wprowadzać zakazy wstępu do Puszczy Białowieskiej. Martwe drzewa zwiększają także zagrożenie pożarowe, zwłaszcza podczas suchych lat i przy zwiększonym ruchu turystycznym.

11. Czy obecne cięcia są prowadzone na niespotykaną skalę?

Ekolodzy: Skala obecnych cięć jest wysoka jak na Puszczę Białowieską i wprawia w zdumienie naukowców i przyrodników na całym świecie. Obecnie wycinanych jest ponad 500 drzew każdego dnia, a pozyskanie drewna w bieżącym roku (165 tys m3), będzie 2,5-krotnie wyższe niż w 2016. Co gorsze, działania te są prowadzone w drzewostanach o wysokim stopniu naturalności przez całą wiosnę, gdy w suchych drzewach jest mnóstwo dziupli z gniazdami ptaków, nietoperzy, gryzoni itp. Te zwierzęta są masowo zabijane podczas wycinek, a miejsca ich lęgów i kryjówki niszczone. To niespotykana skala dewastacji przyrodniczej dlatego organizacje chroniące przyrodę i naukowcy z całego świata, przeciwko temu protestują.

Leśnicy: Nie, w Puszczy nie prowadzi się żadnej masowej wycinki. We wszystkich trzech nadleśnictwach puszczańskich wycina się ponad dwa razy mniej drzew niż w poprzedniej dekadzie. Średnie roczne pozyskanie drewna w Nadleśnictwie Białowieża do 2021 r. wynosi 18,8 tys. m sześc. Dla porównania, w przeciętnym nadleśnictwie poza Puszczą wycina się ponad 90 tys. m sześc. drewna rocznie, czyli prawie pięć razy więcej. Nawet w niektórych spośród polskich parków narodowych wycina się więcej drzew niż w Nadleśnictwie Białowieża.

12. Czy leśnicy chcą usunąć całe martwe drewno z lasu?

Ekolodzy: Nikt nie stawia takiego zarzutu, ale wystarczy że usuną znaczną jego część, a to właśnie robią, by straty przyrodnicze były ogromne. Inwentaryzacje pokazują, że w typowych lasach gospodarczych, martwego drewna jest znacznie mniej niż w Białowieskim Parku Narodowym. Ważna jest nie tylko ilość, lecz również jakość martwych drzew: najważniejsze dla wrażliwych gatunków są grube martwe drzewa, a te właśnie mają największą wartość handlową i są w pierwszej kolejności usuwane przez leśników. Jasne jest więc, że w lasach gospodarczych organizmy związane z rozkładającym się drewnem (a to te najrzadsze i ginące) mają niewielką szansę przeżycia. Potwierdza to przykład rzadkiego dzięcioła białogrzbietego: jest go znacznie więcej w parku narodowym niż tam, gdzie gospodarują leśnicy.

Leśnicy: Nie. Leśnicy doceniają znaczenie martwego drewna w lesie i dbają o to, aby znajdowała się tam jego wystarczająca ilość, niezbędna dla istnienia wielu związanych z nim cennych gatunków. Dlatego część świerków zabitych przez kornika pozostawiamy do naturalnego rozkładu. Dziś w trzech puszczańskich nadleśnictwach martwego drewna jest prawie dwa razy więcej niż wynosi średnia dla parków narodowych.

13. Czy Lasy Państwowe wycinają drzewa w Puszczy dla pieniędzy?

Ekolodzy: Leśnicy mówią, że puszczańskie nadleśnictwa są deficytowe. To prawda, ale zdumiewa przywoływanie tego faktu jako dowodu na niekierowanie się zyskiem – czy ktoś, kto jest „pod kreską”, jest tym samym niezainteresowany zwiększeniem swojego dochodu? Oczywiście że zysk jest tu ważnym czynnikiem – wystarczy prześledzić jak szybko znikają wszystkie wycięte drzewa i ile milionów zł zarabiają na nich leśnicy. Z drugiej strony twierdzenie, że ochrona przyrody jest ważniejsza w działalności puszczańskich nadleśnictw niż dostarczanie na rynek drewna, nie znajduje potwierdzenia w faktach. Rzeczywiście w wielu miejscach nadleśnictwa zaniechały działań, które przyrodę niszczą, ale trudno jest wskazać przykłady aktywnego i celowego działania leśników na rzecz ochrony konkretnego gatunku, czy siedliska, oprócz projektów finansowanych z funduszy zewnętrznych, jak ochrona orlika krzykliwego, czy ochrona żubra.

Leśnicy: Leśnikom nie chodzi o pieniądze. Lasy Państwowe od lat prowadzą wielofunkcyjną gospodarkę leśną, zgodnie z którą w Puszczy Białowieskiej ochrona przyrody jest ważniejsza niż dostarczanie na rynek drewna. Wszystkie trzy puszczańskie nadleśnictwa są od lat deficytowe – na ich utrzymanie składają się nadleśnictwa z całej Polski. Wynagrodzenia tamtejszych leśników nie są związane z rozmiarem pozyskania drewna.

14. Czemu podczas wycinki używa się harwesterów?

Ekolodzy: Harwestery wycinają drzewa szybciej. Przypuszczamy, że leśnicy się spieszą, bo w Trybunale Sprawiedliwości UE toczy się proces przeciwko Polsce o wycinki w Puszczy, więc chcą wyciąć jak najwięcej przed ewentualnym ich zablokowaniem. Harwestery są przeznaczone do prowadzenia wycinki monokulturowych drzewostanów sosnowych i świerkowych, a nie lasów naturalnych o złożonej strukturze i ogromnym bogactwie przyrodniczym. W takich lasach, w wyniku używania harwesterów, dochodzi do niszczenia gleby, roślinności, odnowienia naturalnego drzew bujnie pojawiającego się pod martwymi świerkami i uszkadzanie drzew sąsiadujących z wycinanymi. Użycie harwesterów ma też negatywny wpływ na lokalny rynek pracy: jedna taka maszyna w ciągu jednego dnia wycina i przygotowuje do wywózki tyle drzew, co pilarz w ciągu miesiąca. Warto też wskazać, że wycinające Puszczę harwestery i forwardery należą do Lasów Państwowych, a więc lokalne społeczności nie mają z tej działalności żadnego zysku.

Leśnicy: Harwester to najbezpieczniejszy dla człowieka i przyrody sposób pozyskiwania drzew. Kiedy prace są wykonywane w terenie, na którym jest tak ogromna liczba martwych drzew jak obecnie w Puszczy, harwester daje większe bezpieczeństwo robotnikom leśnym. Obsługuje go tylko jedna osoba, która jest chroniona przez wzmocnioną kabinę maszyny. Użycie maszyn leśnych w Puszczy nie oznacza, że cięcia będą większe, tylko że ta sama praca zostanie wykonana sprawniej, a leśnicy szybciej udostępnią zabezpieczony już teren turystom i okolicznym mieszkańcom.

15. Czy działania leśników są zgodne z prawem?

Ekolodzy: W wielu miejscach wyręby są niezgodne z prawem. Zapisy Planów Urządzania Lasu wyłączają z wszelkich działań aktywnej gospodarki leśnej wszystkie pozostałości starodrzewi pochodzenia naturalnego (drzewostany ponadstuletnie). Również plany Zadań Ochronnych NATURA 2000 nakazują powstrzymanie się od prowadzenia jakiejkolwiek wyrębów w drzewostanach ponadstuletnich w grądach i w miejscach występowania gatunków wymagających specjalnej ochrony (m. in. dzięcioła białogrzbietego, dzięcioła trójpalczastego, sóweczki, zgłębka bruzdkowanego czy ponurka Schneidera). Wycinka i wywóz świerków z tych miejsc jest łamaniem zapisów dyrektywy siedliskowej. Dodatkowo Polska, starając się o przyznanie całej Puszczy statusu Obiektu Światowego Dziedzictwa UNESCO, zobowiązała się do rezygnacji z wyrębów w strefach I-III w ramach zintegrowanego planu zarządzania tym obiektem. W ten sposób zobowiązaliśmy się do przestrzegania prawa międzynarodowego, co gwarantuje konstytucja RP (art. 87) i konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego (którą Polska ratyfikowała w 1976 r.). LP nagminnie te zapisy prawne ignorują, prowadząc wielkopowierzchniowe wyręby w miejscach, w których według ww. aktów prawnych, w ogóle nie powinny się one odbywać. W 2016 r., 39% drewna pozyskano w strefie III, w 2017 co najmniej 30% pozyskania ma pochodzić z tej strefy. Harwestery regularnie pracowały w drzewostanach ponad stuletnich we wszystkich częściach lasu. Dodatkowo, wyręby prowadzono intensywnie prze cały okres rozrodu ptaków, co skutkowało setkami (tysiącami?) zniszczonych lęgów gatunków znajdujących się pod ścisłą ochroną prawną. Było to możliwe w wyniku decyzji dyrektora generalnego LP, naruszającej zapisy prawne wyższego rzędu. To już nie tylko łamanie prawa ale barbarzyństwo. Tobie Czytelniku nie wolno nawet zajrzeć do gniazda takiego ptaka bez uzyskania wielu specjalnych pozwoleń, tymczasem leśnicy masowo te gniazda niszczą.

Leśnicy: Oczywiście. Przepisy nakładają na leśników obowiązek prowadzenia czynnej ochrony lasu, czyli w tym przypadku walki z kornikiem. W art. 9 ustawy o lasach czytamy, że w celu zapewnienia powszechnej ochrony lasów leśnicy są obowiązani do kształtowania równowagi w ekosystemach leśnych, podnoszenia naturalnej odporności drzewostanów, a w szczególności m.in. do zapobiegania, wykrywania i zwalczania nadmiernie pojawiających i rozprzestrzeniających się organizmów szkodliwych. W kolejnym artykule napisano, że w razie wystąpienia organizmów szkodliwych w stopniu zagrażającym trwałości lasów nadleśniczy wykonuje zabiegi zwalczające i ochronne. Działania LP są też regulowane przez rozporządzenia ministra środowiska, plany urządzenia lasu uchwalane dla nadleśnictw oraz wewnętrzne przepisy Lasów Państwowych (np. „Instrukcję ochrony lasu”). Także prawo europejskie nakłada na leśników obowiązek działania. Cała Puszcza Białowieska ma status obszaru Natura 2000, więc zgodnie z przepisami Lasy Państwowe muszą dbać o zachowanie cennych siedlisk i chronionych gatunków. Wiele z nich wymaga aktywnej ochrony, np. usuwania niektórych drzew, opisanej w planie zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000.

16. Czy Europejski Trybunał Sprawiedliwości zabronił jakiejkolwiek wycinki w Puszczy?

Ekolodzy: Trybunał nakazał Polsce czasowe wstrzymanie wyrębów we fragmentach Puszczy, które powinny być wyłączone z wszelkich aktywnych działań gospodarki leśnej (patrz p. 15), czyniąc wyjątek dla względów bezpieczeństwa publicznego. Lasy Państwowe jednak mocno nadużywają tej furtki, próbując z wyjątku uczynić regułę i uzasadnić wszelkie cięcia względami bezpieczeństwa (patrz też p. 10). Twierdzą, że „niebezpieczne” drzewa trzeba wycinać na całym terenie Puszczy, nawet setki metrów od najbliższych dróg (bo mogłyby się przewrócić na grzybiarza, gdyby tam się pojawił). O tym, które drzewa są niebezpieczne decydują arbitralnie miejscowi nadleśniczowie, zgodnie jedynie ze swoim przekonaniem. Gdyby przyjąć tę absurdalnie szeroką interpretację, pod pretekstem bezpieczeństwa można wyciąć w Puszczy każde drzewo, jakiegokolwiek gatunku, największych nawet rozmiarów, niezależnie czy martwe, czy żywe (gdyż to głównie żywe drzewa wywracają się w czasie huraganów). Zagrożenie padającymi drzewami jest przez LP demonizowane. W rezerwacie ścisłym Białowieskiego Parku Narodowego nie prowadzi się od 1921 roku żadnych wyrębów, obszar ten odwiedziły w tym czasie dziesiątki milionów ludzi i nie wydarzył się ani jeden (zero!) śmiertelny wypadek spowodowany przez przewracające się drzewo. Wprowadzanie czasowych zakazów wstępu do lasu w okresach sztormowych wiatrów w dostatecznym stopniu zapewnia wymogi bezpieczeństwa. LP mogłaby robić tak samo, ale nie jest to zgodne z ich interesami – potrzebują alibi do prowadzenia wyrębów.

Leśnicy: Nie. Zgodnie z postanowieniem wiceprezesa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z 27 lipca 2017 r., Lasy Państwowe mogą wycinać drzewa w przypadkach, gdy zagrażają one bezpieczeństwu publicznemu – a takie właśnie prace obecnie są prowadzone w Puszczy Białowieskiej.

17. Czy to, że Puszcza Białowieska jest Obiektem Światowego Dziedzictwa UNESCO, oznacza zakaz wycinania tam drzew?

Ekolodzy: Częściowo tak, w pierwszej, drugiej i strefie UNESCO wycinka drzew jest zabroniona za wyjątkiem działań z zakresu bezpieczeństwa publicznego i czynnej ochrony przyrody. Leśnicy jednak łamią regularnie ten zakaz, tnąc w wyłączonej z wyrębów strefie III.

Leśnicy: Nie. Status Puszczy Białowieskiej jako Obiektu Światowego Dziedzictwa UNESCO nie oznacza zakazu wycinania drzew w całej Puszczy. Komitet Światowego Dziedzictwa UNESCO nie sprzeciwia się działaniom prowadzonym w celu zapewnienia bezpieczeństwa publicznego.

18. Czy na miejscu wyciętych drzew leśnicy sadzą jednogatunkowy las w rządkach?

Ekolodzy: Przez ostatnie kilkadziesiąt lat, gdy leśnicy wycinali drzewa w Puszczy, sadzili tam na ogół sosny i świerki w rządkach, bo gatunki te szybko produkują drewno określonych sortymentów. Procent naturalnych odnowień lasów w Polsce jest jednym z najniższych w Europie (raport), a Podlasie jest regionem o najniższym odsetku odnowień naturalnych w kraju. Również w Puszczy dominują odnowienia sztuczne, a miejsca wyrębu zazwyczaj się grodzi, co ogranicza powierzchnię dostępną dla dużych zwierząt i stwarza niebezpieczeństwo dla ptaków. Takie plantacje przypominają bardziej pola uprawne niż las i nawet jeśli posadzona plantacja jest wielogatunkowa, to jej skład gatunkowy i proporcje gatunków bardziej odzwierciedlają gospodarcze potrzeby człowieka niż warunki naturalne panujące w Puszczy.

Leśnicy: Nie, w Puszczy nie będzie żadnej jednogatunkowej plantacji. Wszędzie tam, gdzie zamarły większe skupiska drzew, leśnicy przygotowują teren pod odnowienie naturalne i w razie potrzeby sadzą odpowiednie dla tego miejsca gatunki, np. dęby, klony czy lipy. Celem działania leśników jest jedynie wsparcie przyrody i przywrócenie naturalnej równowagi.

19. Co się obecnie dzieje w Puszczy?

Ekolodzy: Wciąż trwa wycinka drzew i to w ostatnich fragmentach naturalnego pochodzenia. Wycinka, w zależności od adresatów, jest uzasadniana względami bezpieczeństwa lub przyrodniczymi. Aktywiści z organizacji pozarządowych próbują blokować wycinki najcenniejszych fragmentów (np. tych ponad stuletnich) położonych w dużej odległości od dróg publicznych, a więc nie stwarzających zagrożenia bezpieczeństwa publicznego. Wobec licznych oddziałów straży leśnej interwencje aktywistów nie zawsze są skuteczne.

Leśnicy: Nadleśnictwa wykonują decyzję nr 51 dyrektora generalnego LP z 17 lutego 2017 r. (będącą realizacją polecenia ministra środowiska), usuwając w pierwszej kolejności martwe świerki, które ze względu na lokalizację przy drogach i ścieżkach są zagrożeniem dla odwiedzających las oraz zwiększają ryzyko pożarowe, we wszystkich drzewostanach bez względu na ich wiek. Sporadycznie mogą to być też drzewa innych gatunków (np. uszkodzone przez łamiące się świerki lub zawieszone nad drogami).

20. Co to są drzewostany referencyjne?

Ekolodzy: W przypadku Puszczy Białowieskiej, wyznaczanie obszarów referencyjnych, to próba zamaskowania wycinek poprzez inicjowanie pseudonaukowego eksperymentu. Istniejący od 1921 rezerwat ścisły Białowieskiego PN (prawie 50 km2), w którym człowiek nie interweniuje w przebieg procesów od 96 lat, jest takim obszarem referencyjnym, w którym obserwujemy jak las funkcjonuje bez ingerencji człowieka. Setki rzetelnych badań naukowych przeprowadzonych na tym obszarze dowiodły już jasno: brak interwencji leśników jest korzystny dla przyrody. To właśnie tam występują największe w Puszczy skupienia pomnikowych drzew (ponad 31 dębów o obwodzie > 4 m/km2, w lasach gospodarczych ponad dwunastokorotnie mniej), największe ilości rozkładającego się drewna (do 150 m3/ha), największe zróżnicowanie organizmów zależnych od starych i martwych drzew (mszaków, grzybów, bezkręgowców, ptaków).

Leśnicy: W marcu 2016 r. dyrektor generalny Lasów Państwowych wyznaczył na terenie nadleśnictw Browsk i Białowieża łącznie 5,6 tys. ha tzw. obszaru referencyjnego, gdzie ingerencję człowieka ograniczono do minimum. Umożliwi to obserwację naturalnych procesów i porównanie sytuacji z lasami, w których leśnicy zastosują metody gospodarki leśnej, aby odtworzyć lasy zniszczone przez kornika. To dodatkowe powierzchnie pozostawione naturze, poza już istniejącymi na terenie nadleśnictw rezerwatami.

21. Czy nie można zostawić Puszczy samej sobie?

Ekolodzy: Można, nie podlega to żadnej wątpliwości. Przez ponad 11 tys. lat Puszcza funkcjonowała bez ingerencji człowieka i nadal może tak funkcjonować. Pokazuje to jednoznacznie przykład Białowieskiego PN i można to sprawdzić na zdjęciach lotniczych i satelitarnych (np. w Google Earth): to zwarty las, w którym okresowo pojawiają się niewielkie luki. Tam drzewa są największe, rzadkich gatunków jest najwięcej i tłumy chcących je oglądać turystów (co daje zarobek lokalnej społeczności). Las utrzymuje się bez żadnej ingerencji i świetnie sobie radzi, gradacja kornika stopniowo się zmniejsza. Leśnicy alarmują, że gatunki „puszczańskie” wypierane są przez grab i leszczynę, podczas gdy właśnie grab i leszczyna są głównymi składnikami naturalnych lasów grądowych. Przykład ten pokazuje dobitnie, że leśnicy postrzegają Puszczę jako las produkujący surowiec drzewny i akceptują tylko te gatunki drzew, które dostarczają dobrego surowca. Ponieważ graby i leszczyny do takich nie należą, leśnicy martwią się ich obecnością w Puszczy. A to właśnie graby dostarczają świetnych miejsc lęgowych dla ptaków, bo posiadają dużo naturalnych dziupli. Badania prowadzone w obszarze ochrony ścisłej rzeczywiście pokazują zmniejszenie różnorodności gatunkowej niektórych grup organizmów, ale najczęściej są to gatunki, które nie są gatunkami starych zwartych lasów i ustępują również w gospodarczej części Puszczy. Badania pokazują natomiast, że w strefie ochrony ścisłej uniklne bogactwo gatunkowe zespołów leśnych organizmów jest tu dużo wyższe niż w lasach gospodarczych.

Leśnicy: Ze względu na silne przekształcenie Puszczy przez człowieka i jej stosunkowo niewielki obszar, zostawienie jej samej sobie w tym momencie oznaczałoby przeprowadzenie bardzo ryzykownego eksperymentu. Już dziś obserwujemy, jak powierzchnie pokornikowe przy braku interwencji człowieka są opanowywane przez graby, leszczynę i inwazyjne trawy kosztem innych, typowo puszczańskich gatunków. Badania prowadzone na terenie rezerwatu ścisłego pokazują, że pozostawienie Puszczy samej sobie prowadzi do zmniejszenia różnorodności biologicznej i zanikania wielu cennych przyrodniczo gatunków.

22. Czy leśnicy traktują Puszczę jako miejsce szczególne?

Ekolodzy: Leśnicy, przez ostatnie stulecie traktowali Puszczę jak zwykły las gospodarczy, kontynuując jej wycinanie rozpoczęte w okresie I wojny światowej. Intensywność eksploatacji Puszczy przez Lasy Państwowe była w niektórych dekadach niewiele niższa (ponad 2,5 m3/ha lasu w latach 1931-1939) od prowadzonej przez firmę the Century (3,5 m3/ha lasu). Mimo to w Puszczy przetrwały fragmenty lasów naturalnych powstałych skutkiem działania naturalnych procesów biologicznych, z imponujących rozmiarem drzewami i wysoką bioróżnorodnością. Ich obecność stanowi problem dla leśników, którzy chcą „udowodnić”, że taki las nie kontrolowany przez człowieka, nie ma prawa istnieć, a Puszcza Białowieska jest dziełem człowieka. Każda wycinka fragmentu naturalnego drzewostanu i zastąpienie go plantacją zbliża ich do osiągnięcia tego celu. Mimo, że gospodarka leśna w Puszczy jest trwale deficytowa (tylko w r. 2016 wygenerowała ponad 20 mln. zł strat) leśnicy z uporem i dużym zaangażowaniem przerabiają lasy naturalne na gospodarcze, zdecydowanie protestując przeciw objęciu ich ochroną.

Leśnicy: Puszcza Białowieska jest dla leśników bezcennym przyrodniczym skarbem. Od ponad 90 lat walczą o to, aby ją chronić i naprawiać szkody, jakich doznała na początku XX wieku. Podczas I wojny światowej w ciągu zaledwie dwóch lat okupujący ten teren Niemcy wycięli 4,5 mln m sześc. drewna. W 20-leciu międzywojennym Puszcza Białowieska była eksploatowana rabunkowo przez angielską firmę The Century ETC, tzw. Centurę. Spółka wycięła i wywiozła ponad 2,5 mln m sześc. drewna. W ciągu następnych lat planowano wyciąć aż 20 tys. ha Puszczy, na szczęście starania leśników doprowadziły do zerwania kontraktu z tą firmą w 1929 r. Gdyby nie upór leśników, wiele cennych fragmentów Puszczy dziś by nie istniało. Okres II wojny światowej także był tragiczny dla Puszczy. Władze sowieckie w ciągu zaledwie dwóch lat okupacji wywiozły stamtąd ponad 1,5 mln m sześc. drewna. Dopiero po zakończeniu wojny natura mogła zacząć zabliźniać rany wyrządzone przez okupantów, w czym wspierali ją polscy leśnicy.

23. Dlaczego cały obszar Puszczy Białowieskiej nie został włączony do parku narodowego?

Ekolodzy: Głównie wskutek oporu leśników. Rzeczywiście, nie powinni oni być stroną w sprawie powiększenia Białowieskiego Parku Narodowego. Faktycznie odgrywają oni jednak kluczową rolę, bardzo aktywnie i skutecznie blokując od lat wszelkie próby powiększenia parku. Wchodzą tu w grę względy światopoglądowe („las bez leśnika zginie”), prestiżowe (przekonanie, ze Puszcza należy do leśników) i ekonomiczne (zarobki w LP są 3-4 krotnie wyższe niż w parkach narodowych). Motywacje leśników są dobrze opisane w tej publikacji.

Leśnicy: Leśnicy nie są stroną w sprawie powiększenia Białowieskiego Parku Narodowego. Jest to decyzja należąca do polityków. Lasy Państwowe, podobnie jak Białowieski Park Narodowy, podlegają ministrowi środowiska i realizują politykę leśną państwa. Każda decyzja resortu w tej sprawie będzie przez leśników respektowana, a LP się do niej dostosują. Przekształcenie całej Puszczy w park narodowy nie oznaczałoby zaniechania gospodarki leśnej, ponieważ także w parkach wycina się drzewa, chociażby w ramach aktywnej ochrony przyrody. Pozostawienie przyrody w Puszczy zupełnie samej sobie wymagałoby stworzenia na całym jej terenie rezerwatu ścisłego, co oznaczałoby wprowadzenie ograniczeń wstępu, takich jak obecnie obowiązujące w rezerwacie ścisłym BPN.

24. Czy leśnicy zamknęli Puszczę dla turystów?

Ekolodzy: Tak, zamykali kilkukrotnie. W kwietniu 2017 roku zamknięto prawie całe nadleśnictwo Białowieża, a po nasilających się blokadach wycinki, również nadleśnictwo Hajnówka. Ciągle wiele obszarów Puszczy jest zamkniętych dla turystów. Zakazy te wzbudziły protesty nie tylko przyrodników, ale też żyjących z turystyki mieszkańców, hotelarzy i restauratorów – ze względu na zakazy, ruch turystyczny (więc również dochody) zmalał wiosną o ok. 1/3. Utraty zarobków nikt mieszkańcom nie zrekompensował.

Leśnicy: Nie, zdecydowana większość Puszczy znajdującej się pod zarządem LP i najpopularniejsze szlaki są otwarte. Nadleśniczowie puszczańskich nadleśnictw wprowadzają okresowe zakazy wstępu tylko w konkretnych, wybranych miejscach – tam, gdzie usuwane są zamarłe drzewa lub gdzie duże nagromadzenie martwych świerków stwarza szczególne niebezpieczeństwo. W miarę postępu prac i usuwania zagrożenia kolejne ścieżki i miejsca są ponownie udostępniane. Aktualne mapy można znaleźć na stronach nadleśnictw oraz na stronie www.lasy.gov.pl

25. Czy działania strażników leśnych, usuwających osoby blokujące prace w Puszczy, są zgodne z prawem?

Ekolodzy: LP ściągnęły do Puszczy kilkudziesięciu strażników leśnych z całej Polski, którzy muszą wykonywać polecenia przełożonych i są stawiani w trudnej sytuacji przez swoich zwierzchników, nakazujących im ochronę wycinek będących łamaniem prawa. Niestety coraz częściej trafiają się strażnicy przekraczający swoje uprawnienia, traktujący protestujące osoby obelżywie, używające w stosunku do manifestantów – stawiających jedynie bierny opór – nadmiernej siły fizycznej. Ich interwencje były często nieprofesjonalne i zagrażały życiu protestujących (np. odcinanie wiszących na linach aktywistów). Kilku strażników, za podobne zachowania, zostało usuniętych z Puszczy. Strażnicy zatrzymywali też naukowców, chcących przeprowadzić wizje terenowe w Puszczy, co było niezgodne z prawem, bo ustawa o lasach wyłącza naukowców z zakazów obowiązujących większość obywateli (art. 29, pkt. 8 ustawy o lasach).

Leśnicy: Strażnicy leśni działają na podstawie przepisów zawartych w ustawie o lasach, która nakłada na nich m.in. obowiązek zwalczania przestępstw i wykroczeń w zakresie ochrony mienia. Osoby blokujące prace w Puszczy i przebywające w miejscach objętych zakazem wstępu łamią obowiązujące prawo, strażnicy leśni mają więc obowiązek interweniować.

Osoby i instytucje odpowiadające na pytania:

Centrum Informacyjne Lasów Państwowych.

Dr hab. Bogdan Jaroszewicz (Białowieska Stacja Geobotaniczna, Uniwersytet Warszawski), biolog i leśnik, wieloletni wicedyrektor Białowieskiego Parku Narodowego, zajmuje się ekologią lasu naturalnego.

Dr hab. Rafał Kowalczyk, prof. PAN (Instytut Biologii Ssaków PAN w Białowieży), biolog i leśnik, od ponad 25 lat prowadzi badania w Puszczy Białowieskiej, zajmuje się ekologią ssaków.

Prof. dr hab. Tomasz Wesołowski (Pracownia Biologii Lasu, Uniwersytet Wrocławski), biolog, od ponad 40 lat prowadzi badania ornitologiczne w Puszczy Białowieskiej, zajmuje się biologią lasu.

Dr Michał Żmihorski (Instytut Ochrony Przyrody PAN, Uniwersytet Rolniczy w Uppsali, Szwecja), biolog, zajmuje się wpływem gospodarki leśnej i naturalnych katastrof na ptaki.

Dwukrotnie kontaktowaliśmy się mailowo z Greenpeace Polska, jednak kontaktu zwrotnego i odpowiedzi na pytania nie otrzymaliśmy.

Źródło: TwojaPogoda.pl

EKOLODZY LEŚNICY PUSZCZA BIAŁOWIESKA