Ludowa meteorologia, czyli skąd wzięło się powiedzenie o jaskółkach?
Stare porzekadło „kiedy jaskółka się zniża, deszcz się do nas zbliża” znane jest, oczywiście w różnych wariantach, od wielu stuleci w co najmniej kilkunastu kulturach europejskich. Jego pochodzenie sięga czasów, gdy ludzie uważnie obserwowali przyrodę, szukając wskazówek dotyczących nadchodzącej pogody. Jaskółki, jako ptaki żerujące w locie, szczególnie przyciągały uwagę naszych przodków.
Już w 1828 roku zauważono związek między zachowaniem jaskółek a warunkami atmosferycznymi. Autor sugerował, że skoro ptaki lubią ciepłe powietrze i ruszają na żer właśnie wtedy, to oznacza to, że kolejnego dnia pogoda będzie dobra. Ta obserwacja stanowiła pierwszą znaną naukową próbę wyjaśnienia ich zachowań.
W pogodne dni, gdy ciśnienie atmosferyczne jest wysokie, ciepłe prądy powietrza unoszą drobne owady wysoko w górę. Jaskółki, polując na nie, muszą więc wznosić się wyżej. Z kolei przy niskim ciśnieniu, gdy deszcz jest bardziej prawdopodobny, owady latają niżej, a za nimi podążają jaskółki. To właśnie ta zależność dała początek przekonaniu o jaskółkach jako „pogodowych prorokach”.
Co ciekawe, jaskółki rzeczywiście reagują na bieżące warunki atmosferyczne, ale nie mają zdolności przewidywania pogody na kolejne dni. Ich zachowanie odzwierciedla raczej aktualny stan atmosfery, niż prognozę na przyszłość. Można co najwyżej pokusić się o stwierdzenie, że prognozują one „pogodę godzinową”, ale na pewno nie dobową czy na kilka dni z rzędu.
Co mówi nauka? Najnowsze badania nad zachowaniem jaskółek
Współczesne badania naukowe rzucają nowe światło na związek między zachowaniem jaskółek a warunkami pogodowymi. Naukowcy skupiają się nie tylko na wysokości lotu tych ptaków, ale także na innych aspektach ich życia, takich jak termin składania jaj czy sukces lęgowy.
Badania przeprowadzone w zachodnim Michigan na jaskółkach drzewnych wykazały, że ptaki te reagują na zmiany klimatyczne, dostosowując swój cykl rozrodczy. Starsze samice zaczynają składać jaja wcześniej w odpowiedzi na wyższe temperatury w kwietniu i maju. Co ciekawe, młodsze samice reagują inaczej - ich termin składania jaj przyspiesza, gdy w maju jest więcej dni z opadami deszczu.
Te odkrycia pokazują, jak złożone są relacje między warunkami pogodowymi a zachowaniem jaskółek. Nie jest to prosta zależność „wysoki lot = dobra pogoda”, ale skomplikowany system adaptacji do zmieniających się warunków środowiskowych.
Warto zauważyć, że wcześniejsze składanie jaj, choć może wydawać się korzystne, niesie ze sobą pewne ryzyko. Zwiększa się prawdopodobieństwo, że lęgi zostaną narażone na niesprzyjające warunki pogodowe wczesną wiosną, co może prowadzić do niepowodzeń w wychowaniu młodych.
Obserwowane zmiany w zachowaniu jaskółek są ściśle związane z postępującymi zmianami klimatycznymi. Łagodniejsze zimy i cieplejsze wiosny wpływają na cały ekosystem, w tym na cykl życiowy owadów stanowiących pokarm jaskółek. To z kolei wymusza na ptakach adaptację do nowych warunków.
Źródło: rmets.org / afonet.org / opracowanie własne.