Mimo, że ćwierć wieku to wydawałoby się kawał czasu, a Polska zmieniła się od 1997 roku nie do poznania, to jednak niektóre kluczowe inwestycje powodziowe dopiero co się zakończyły, a kolejne wciąż są w fazie realizacji, a nawet planowania.
Jednak na najważniejsze pytanie: czy mieszkańcy brzegów Odry są bezpieczni, gdyby powódź stulecia miała się powtórzyć, odpowiadamy: tak! Zaledwie 2 lata temu w dorzeczu Odry zakończyła się największa inwestycja hydrotechniczna w historii. Jej celem jest zabezpieczenie m.in. Raciborza, Opola i Wrocławia przed powodzią stulecia, nawet większą od tej, która szalała w 1997 roku. 2,5 miliona Polaków może wreszcie spać spokojnie.
Największy zbiornik w historii
Zabezpieczanie brzegów Odry przed wielką powodzią posuwało się małymi kroczkami. Już po wielkiej powodzi z 1880 roku stało się jasne, że konieczna jest budowa dużego zbiornika retencyjnego na górnej Odrze. Jednak z powodu braku funduszy i problemów z wywłaszczaniem gruntów przez następne stulecie było to niemożliwe.
Po powodzi z 1997 roku stało się jasne, że zbiornik musi powstać. W 2004 roku przygotowano jego pierwszy projekt, ale dopiero powódź z 2010 roku i olbrzymie fundusze unijne sprawiły, że ta inwestycja, jak i inne w dorzeczy Odry, wreszcie ruszyły na dobre. W ciągu ostatnich kilkunastu lat wydano kilka miliardów złotych na przebudowę i rozbudowę urządzeń hydrotechnicznych, jak i wałów i murów oporowych, przebudowę jazów, śluz i kanałów.
Jedną z największych inwestycji była przebudowa Wrocławskiego Węzła Wodnego. Przez Wrocław dzięki temu może już przepłynąć aż 3 tysiące 150 metrów sześciennych wody na sekundę. Dla porównania 25 lat temu przepływało 3 tysiące 600 metrów sześciennych na sekundę.
Co więc z brakującymi 450 metrami sześciennymi na sekundę? Te mają zostać przejęte przez zbiornik pod Raciborzem. To kolejna największa inwestycja powodziowa w polskiej historii, która trwała przez 7 lat i końca jej nie można się było doczekać.
3-letnie opóźnienie wynikało z problemów hiszpańskiego wykonawcy, który, według władz, nie dochował terminów, a koszty były nieakceptowalne, w dodatku użyto do budowy wałów niewłaściwego kruszywa, które mogło doprowadzić do przerwania zapory i katastrofalnych konsekwencji.
Lokalizacja zbiornika Racibórz Dolny. Fot. Google Maps.Jesienią 2017 roku przetarg na kontynuację prac wygrało konsorcjum, w którym większościowy udział ma Budimex. Prace wycenione zostały na niemal miliard złotych. Zbiornik został ukończony w styczniu 2020 roku, ale oficjalnie otwarto go dopiero 29 czerwca 2020 roku, na kilka dni przed 23. rocznicą wielkiej powodzi.
Od tej chwili mieszkańcy brzegów Odry mogą czuć się bezpiecznie. Zbiornik ma 26 kilometrów kwadratowych i jest w stanie pochłonąć 185 milionów metrów sześciennych wody powodziowej, redukując taką falę powodziową, jak w 1997 roku, o połowę i sprawiając, że przepustowość doliny Odry zostanie zachowana.
Tablica jeszcze do niedawna pokazująca do jakiej wysokości zostanie zalana Ligota Tworkowska. Fot. Wikipedia.Wraz z zakończeniem budowy polderu, rozpoczęła się jego przebudowa tak, aby zbiornik suchy, ograniczający powódź, mógł być też zbiornikiem mokrym, a więc jednocześnie chroniącym przed suszą i pełniącym funkcję rekreacyjną dla okolicznych mieszkańców. Mimo, że zbiornik już teraz jest w stanie uchronić nas przed powodzią stulecia, to jednak jego możliwości są znacznie większe.
W ciągu następnych 10 lat zbiornik będzie pogłębiany poprzez wydobywanie bardzo dobrej klasy żwiru, którego sprzedaż będzie stanowiła zarobek nawet miliardów złotych, przeznaczanych na dalsze prace budowlane. Pojemność zbiornika zwiększy się docelowo nawet do 300 milionów metrów sześciennych. Nie będzie nam straszna nawet jeszcze wyższa fala powodziowa od tej z 1997 roku.
Już ratuje przed powodzią
Zaledwie kilka miesięcy po oficjalnym uruchomieniu, polder Racibórz przeszedł chrzest bojowy, który w październiku 2020 roku nawiedziła nas największa jesienna powódź od wielu lat. 14 października, Przemysław Daca, prezes Wód Polskich, podjął decyzję o rozpoczęciu procesu piętrzenia na zbiorniku.
W październiku 2020 roku Odra niemal przelała się przez wały w Oławie. Fot. YouTube / Walter Novotny.Pochłonął aż 50 milionów metrów sześciennych wody, tym samym redukując falę wezbraniową na Odrze, w momencie jej kulminacji, o 30 procent! Mimo, że jego rezerwa powodziowa wciąż wynosiła 75 procent, to wystarczyło, aby fala powodziowa opadła nawet o metr.
Gdyby zbiornik nie został uruchomiony, część Oławy mogłaby się znaleźć pod wodą. W minioną sobotę (17.10) późnym popołudniem, gdy fala osiągała kulminację, zabrakło zaledwie pół metra do poziomu z pamiętnej powodzi stulecia z 1997 roku.
O tym, jak krytyczna była wtedy sytuacja, świadczą zdjęcia z drona. Widoczny jest na nich bardzo wysoki poziom Odry niemal sięgający korony wałów. Niewiele brakowało do przelania się rzeki do miasta i zalania wielu niżej położonych ulic i zabudowań.
W październiku 2020 roku Odra niemal przelała się przez wały w Oławie. Fot. YouTube / Mariusz Chrzanowski.Mieszkańcy Oławy byli przerażeni, szykowali się już do ewakuacji. Ostatecznie fala minęła miasto bez poważniejszych incydentów. Podmyła tylko kilka budynków, zalazła garaże i drogę do Jelcza-Laskowic, a także przelała się przez wał na teren polderu zalewowego Oława-Lipki. To absolutne minimum tego, co mogło się zdarzyć.
Przeniesiono dwie miejscowości
Aby zbiornik mógł powstać, konieczne okazało się przeniesienie dwóch wsi, które miały się znaleźć na samym dnie zbiornika. Mieszkańcy wsi Nieboczowy i Ligota Tworkowska, mimo, że przeżyli wiele powodzi w swoim życiu, to jednak przenosili się z dużym oporem.
Zdjęcie satelitarne dawnej lokalizacji wsi Nieboczowy. Fot. Google Maps.Skarżyli się, że ich nieruchomości zostały wycenione bardzo nisko. Ci, którzy się zdecydowani na przeprowadzkę, zbudowali za otrzymane pieniądze nowe domy w przeniesionej wsi Nieboczowy, 7 kilometrów na południowy wschód, gdzie nigdy nie zagrozi im powódź.
Wieś założono 1 stycznia 2017 roku, gdy rozpoczęła się budowa nowych domów, a także sieci dróg dojazdowych, całej infrastruktury, sklepów, boiska, parku ze stawem i wyspą, remizy strażackiej i kościoła. Co ciekawe, z poprzedniej lokalizacji przeniesiono też cmentarz. Wieś wzniesiono na przejrzystym planie, który architekci przygotowali według współczesnych standardów. Zadbano o zieleń, przestrzeń dla mieszkańców, miejsca wypoczynku i rekreacji.
Zdjęcie satelitarne nowej lokalizacji wsi Nieboczowy. Fot. Google Maps.8 września 2020 roku w Nieboczowach hucznie świętowane były dożynki, połączone z uroczystym otwarciem wsi w nowej lokalizacji. Był festyn, który uświetnił kultowy zespół Bajm, specjalnie zaproszony przez mieszkańców najmłodszej miejscowości w naszym kraju.
Opuszczone zabudowania Starych Nieboczów były wykorzystywane przez wojsko podczas ćwiczeń. Później wykonawca je zburzył, a teren oczyścił. Po wiosce, o której najstarsze wzmianki pochodzą z 1240 roku, nie pozostało nic. Dzięki mapom Google wciąż można "pojeździć" po Nieboczowach, wśród zabudowań, które już nie istnieją.
Dawna i obecna lokalizacja wsi Nieboczowy. Fot. Google Maps.Powstały kolejne ważne zbiorniki
Nie tylko raciborski zbiornik jest kluczowym elementem ochrony nadodrzańskich miast i wsi przed powodziami. Trwa budowa czterech suchych zbiorników w biegu Nysy Kłodzkiej, najbardziej niebezpiecznej rzeki Dolnego Śląska, która odpowiedzialna była w 1997 roku za znaczące spiętrzenie fali powodziowej płynącej Odrą między Opolem a Wrocławiem.
Gdyby nie połączenie się fal na Odrze i Nysie Kłodzkiej, najprawdopodobniej Wrocław udałoby się uratować przed powodzią. Aby się to nie powtórzyło w Kotlinie Kłodzkiej powstają poldery w Roztokach, Boboszowie, Szalejowie i Krosnowicach.
I pomyśleć, że ćwierć wieku temu ochrona przeciwpowodziowa nad Odrą niemal nie istniała. Do ostatniej chwili ludzie żyli w przeświadczeniu, że nic im nie grozi. Niestety, nieodpowiedzialne decyzje doprowadziły do śmierci 56 osób i gigantycznych zniszczeń, z którymi wiele miejscowości boryka się aż po dziś dzień.
Chociaż mieszkańcy brzegów Odry będą zabezpieczeni przed powodzią porównywalną do tej z 1997 roku, to jednak w przyszłości, gdy sumy opadów wzrosną, fale powodziowe mogą być jeszcze wyższe. Wówczas 10-metrowe wały mogą nie wystarczyć. Wały przeciwpowodziowe i zbiorniki retencyjne mają ograniczyć szkody, ale w pełni nigdy nie będziemy chronieni, bo żywioł zawsze pozostanie nieokiełznany.
Źródło: TwojaPogoda.pl